Paraćin je gradsko naselje u opštini Paraćin u Pomoravskom okrugu. Prema popisu iz 2022. godine imao je 22.349 stanovnika.
Naselje na mestu današnjeg Paraćina osnovali su Rimljani pod nazivom Sarmantes, najpre kao usputnu stanicu na Vojničkom putu (Via militaris). U povelji kneza Lazara iz 14. veka, (najverovatnije 1375. godine), pominje se kao dar manastiru Sv. Atanasija trg Parakinov brod. Veruje se da je Paraćin kao varoš sa trgom dobio naziv po Parakinu, skeledžiji grčkog porekla i brodu koji je prevozio preko reke (otud Parakinov brod). Vremenom je ime varoši prešlo u Paraćin.
Paraćin je kroz istoriju bio poznat kao jedan od centara tekstilne industrije. Ova istorija datira od otvaranja fabrike braće Minh 1882. godine, a svoj uzlet u godinama posle Prvog svetskog rata dobija sa još jednim porodicom – braćom Teokarović.
Lazar, Slavko i Vlada Teokarović su u Paraćinu 1920. godine otvorili fabriku vunentih tkanina i štofa pod nazivom „Fabrika vunenih tkanina Vlada Teokarović i komp.“. Oni su bili sinovi čuvenog Dimitrija Mite Teokarovića, pionira vunene industrije u Srbiji, koji je 1885. u selu Stojkovce kod Leskovca, otvorio malu fabriku za gajtane i vunene tkanine.
Teokarovići potiču od izvesnog Teokara, poreklom iz Albanije, odakle su se naselili najpre na jug Srbije, a kasnije i u Paraćin. Mita je bio izuzetan privrednik i biznismen i ovom poslu podučavao je svoju trojicu sinova u želji da nastave porodičnu tradiciju. Kako bi bili što pripremljeniji za rad, svu trojicu je poslao na školovanje u inostranstvo. Vlada se školovao u Švajcarskoj i Francuskoj, a Lazar i Slavko u Engleskoj.
Za otvaranje fabrike u Paraćinu su se opredelili zbog geografskih pogodnosti, a na nagovor izvesnog Vlade Jevtića, trgovca iz Obreža.
Braći se nakon osam godina života i rada u Paraćinu priključio, kao osnivač, i njihov sestrić, Predrag Nikolić.
Već na samom početku rada fabrike u njoj je radilo 300 ljudi, mahom Paraćinaca, mada su mnogi inženjeri i tehničari bili Nemci i Česi. Do 1927. u njoj je postojalo čak 15.000 vretena, 200 tačkih razboja na kojima je radilo 800 ljudi, da bi taj broj do kraja decenije porastao na 1.200.
Upravo je u ovom periodu najviše ulagano, kako u fabriku, tako i u ogromni kompleks oko nje, i mnogi savremenici smatrali su je jednom od najnaprednijih fabrika na Balkanu. Školovanje na Zapadu doprinelo je tome da su se za većinu inovacija i načina poslovanja u fabrici braća ugledala upravo na rad u ovim zemljama. U to vreme je potraga za kvalitetnim tekstilom, koji je Srbija uvozila, bila velika, te su braća veoma brzo proširila svoj posao.
U okviru fabrike postojala je radnička kolonija u kojoj je besplatno živelo oko 300 radnika, kantina u kojoj su radnici mogli veoma jeftino da pribavljaju namirnice, bioskop, teniski tereni, pozorišne sale. Radnici su mogli jeftino da kupuju odeću, a braća su svakom radniku kupila po bicikl, zarad lakšeg dolaska na posao. Naravno, brinuli su se i o sebi, pa je tako svaki brat u okviru kompleksa imao vilu, a jedino je Predrag napravio vilu u gradu. On je, kako bi učinio da se njegova supruga, Engleskinja, oseća što prijatnije u Srbiji, napravio ovu vilu po uzoru na Zapadnu arhitekturu. Ova vila danas je zgrada galerije Kulturnog centra Paraćin.
Oni nisu samo unutar fabrike primenjivali zapadni model poslovanja.
„Veliki broj prodajnih oglasa u kojima se ističe kvalitet i povoljna cena Teokarovićevih štofova, dominantni su u dnevnim i nedeljnim novinama tog perioda. Korak dalje u marketingu firme predstavljaće dva korporativna filma koja su snimljena o štofari i njenoj proizvodnji, kao i intenzivno učešće na privrednim sajmovima u inostranstvu.“ Ovo su navodi autorki knjige „Privreda Paraćina – od mlina do savremene industrije“, Hristine Mihić i Estele Radonjić Živkov.
Vlada i Slavko „uspevaju da do 1938. godine razviju sve faze proizvodnje – pranje, bojenjevune, predenje, tkanje, pranje štofova, valjanje, šišanje“ – naglašavaju autorke. Celokupnu proizvodnju prodaju na domaćem tržištu, najviše Ministarstvu vojske i drugim institucijama kojima su bile potrebne uniforme, ćebad…
Svaki od braće bio je zadužen za jednu oblast u fabrici. Laza se starao o mašinama, Slavko je pratio tehnologiju obrade vune i proizvodnje štofova, a Vlada je bio zadužen za društveno-ekonomsko predstavljanje fabrike. U jednom periodu poslovanja, pored Predraga, njima se pridružio i njihov bratanac Konstantin Dimče Teokarović.
Pored toga što su bili uspešni biznismeni i preduzetnici, za braću Teokarović važi i to da su bili izuzetno dobri ljudi.
„Laza Teokarović ostaće upamćen kao osoba koja je usvim prilikama pomagala ljude iz svog okruženja, voleo je da obilazi kuće svojih radnika i pruža im pomoć kad zatreba, poklanjao je odeću siromašnoj deci i deci bez roditelja, poklanjao knjige i novac za opremanje škola u leskovačkom kraju“ – napominju u svom istraživanju Hristina Mihić i Estela Radonjić Živkov.
Vlada i Slavko su bili kolekcionalri umetničkih dela i ljubitelji estetike.Vile koje su oni podigli u krugu fabrike, nakon nekoliko privatizacija i prodaja, danas su ruinirane, a štof se više ne proizvodi u Paraćinu.
Njihov posao tekao je, uz manje padove i uspone, do 1945. kada je fabrika konfiskovana. Godinu dana kasnije je nacionalizovana i promenjen joj je naziv u „Branko Krsmanović“.
Poslednju fabriku stakla u predratnom periodu osnovao je Milivoje Popović, beogradski trgovac staklom. Bila je to Srpska fabrika stakla u Paraćinu. Podignuta je tokom 1907-1908. godine na mestu tekstilne industrije braće Minh koja je delimično izgorela u požaru 1904. godine. Sačuvana fabrička infrastruktura, naročito parna centrala, olakšala je pokretanje proizvodnje stakla. Od tada do danas fabrika je često menjala vlasnike. Tokom 1911. godine vlasništvo nad njom preuzima Beogradska zadruga i započinje proces njene modernizacije. Međutim, povoljne razvojne tendencije često su zaustavljali ratovi, nepovoljni trgovinski sporazumi i kompenzacioni aranžmani i konstantan nedostatak radne snage za rad u staklarskoj industriji. Po isteku povlastice, tokom 1928. godine, Srpsku fabriku stakla preuzimaju braća Abel, i tako postaju vlasnici svih staklara na teritoriji Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, potom Kraljevine Jugoslavije. Oni je pridružuju svom konzorcijumu „Sjedinjenim tvornicama stakla“ i sprovode najveću specijalizaciju industrije stakla na teritoriji Kraljevine Jugoslavije. Srpska fabrika stakla postaje najznačajnija fabrika za proizvodnju luksuznog šupljeg stakla za ugostiteljstvo i ambalaže za Vardarsku, Moravsku i Zetsku banovinu. Fabrika beleži značajan razvoj, ali ga delimično usporava prvo agrarna kriza početkom 30-ih godina prošlog veka, a potom izbijanje Drugog svetskog rata. Posle Drugog svetskog rata fabrika je konfiskovana i postala je državno preduzeće.
Zaboravljeno otkriće: Staro srpsko jezero krilo krokodile
Jedinstveni fosil moravskog krokodila koji je pre oko 16 miliona godina živeo u Srpskom jezeru čuva se u Zavičajnom muzeju u Paraćinu. Iako ovo spektakularno otkriće potiče još iz pedesetih godina prošlog veka, ono je srpskoj javnosti veoma malo poznato, kao i priča o vremenu i prostoru gde je ovaj krokodil živeo. Ona počinje pre oko 25 miliona godina, u kenozoiku, najmlađem geološkom periodu koji još uvek traje. Tad su dinosaurusi već nestali s lica zemlje, a jedinstvena ploča prakopna počela je da se raspada u kontinente.
Tad se u sudarima kontinentalnih ploča Evrope i Afrike stene gužvaju kao papir i izdižu se visoki planinski venci: Alpi, Dinaridi, Karpati, Helenidi i Pontidi. Pre oko 16 miliona godina u kotlini između Dinarida i Karpato-balkanoida, na prostoru današnjeg Pomoravlja, formirano je Srpsko jezero. Tropska i suptropska klima koje su tada vladale ovim prostorom omogućile su bujanje života u toj oblasti, izolovanoj visokim planinskim zidovima. Odvojenost od ostatka sveta stvorila je jedinstvene oblike života u Srpskom jezeru, koji su se razvijali nezavisno i zato predstavljaju jednu od najvećih misterija nauke. To je razlog zbog kojeg naučnici lobanju „krokodilusa moraviensisa“ ili na srpskom – moravskog krokodila smatraju jednim od najvažnijih fosila pronađenih na tlu Srbije. Odnosno, oni naučnici koji uopšte znaju da ona postoji.
Pedesetih godina prošlog veka prilikom iskopavanja laporca u Popovcu za potrebe cementare, pronađeni su do tada neviđeni fosili. Deo njih je srećom završio u zavičajnoj zbirci Osnovne škole „Radoje Domanović“, koju ju napravio učitelj Momir Jezdić. Kad je 1976. formiran Zavičajni muzej u Paraćinu, ta zbirka mu je predata, a naučnici su konstatovali da su fosili iz Popovca pripadali nepoznatoj vrsti praistorijskog krokodila. Paleontolog Boban Filipović potvrđuje da je moravski krokodil jedinstven i verovatno najvažniji fosil pronađen u Srbiji. On je posvećeni istraživač jezerske nemani, koji pokušava da rekonstruiše u potpunosti njen izgled i navike. Reč je o dalekom srodniku aligatora. Njegova lobanja bila je duga oko 35 centimetara. Pošto je kod ovih reptila ukupna dužina tela približno jednaka sedmostrukoj dužini lobanje, moravski krokodil je bio dug oko dva i po metra. On je živeo u slatkoj vodi, pa i fosil potvrđuje postojanje Srpskog jezera. Prema nekim informacijama, po nekim našim muzejima postoji još delova skeleta za kojima se traga. Oni su neophodni za kompletnu rekonstrukciju lobanje, što bi otkrilo čime se hranio i rasvetlilo još jedan deo priče o živom svetu Srpskog jezera.
https://milanmilojevic01.wordpress.com/2017/04/17/istorija-paracina/
https://www.blic.rs/vesti/drustvo/srbija-je-nekad-bila-jezero-puno-krokodila/czp5gd0